Hareke-i Meâl Hazif

وَ الثَّالِثُ لاَ يَكُونُ إِلاَّ تَامَّ الْاِعْرَابِ، وَ هُوَ قِسْمَانِ؛ قِسْمٌ {اَلْأَوَّلُ} رَفْعُهُ بِالضَّمَّةِ وَ نَصْبُهُ بِالْفَتْحَةِ وَ جَزْمُهُ بِحَذْفِ الْحَرَكَةِ، وَ هُوَ الْفِعْلُ الْمُضارِعُ ألَّذِى لَمْ يَتَّصِلْ بِآخِرِهِ ضَمِيرٌ وَ هُوَ حَرْفٌ صَحِيحٌ، نَحْوُ؛ نُحِبُّ أَنْ تُشْفَعَ وَ لَمْ نُحْرَمْ. وَ قِسْمٌ {اَلثَّانِى} رَفْعُهُ بِالضَّمَّةِ وَ نَصْبُهُ بِالْفَتْحَةِ وَ جَزْمُهُ بِحَذْفِ الْآخِرِ. وَ ذَلِكَ الْفِعْلُ الْمُضَارِعُ ألَّذِى لَمْ يَتَّصِلْ بِآخِرِهِ ضَمِيرٌ وَ هُوَ حَرْفٌ عِلَّةٍ، نَحْوُ؛ نَدْعُو اللهَ أَنْ يَعْفُوَنَا وَ لَمْ يَرْمِنَا فِي النَّارِ

وَ الثَّالِثُ üçüncüsü (birincisi sadece harfler veya sadece harekeler ile olanlardı ve isime has olanlardı, üçüncüsü olan hem hareke hemde harfle olan olduğu için sadece muzari fiile hastır); لاَ يَكُونُ olmaz, إِلاَّ تَامَّ الْاِعْرَابِ tam irabtan başkası olmaz. وَ هُوَ قِسْمَانِ bu iki kısımdır; قِسْمٌ {اَلْأَوَّلُ} kısımlardan ilkinin; رَفْعُهُ بِالضَّمَّةِ ref hali damme ile, وَ نَصْبُهُ بِالْفَتْحَةِ nasb hali fetha ile, جَزْمُهُ cezm hali ise; بِحَذْفِ الْحَرَكَةِ harekenin silinmesiyledir. وَ هُوَ ve o, yani bu irablara haiz olan; الْفِعْلُ الْمُضارِعُ muzari fiildir, ألَّذِى öyledir ki; لَمْ يَتَّصِلْ بِآخِرِهِ o muzari fiilin sonuna bitişmez, ضَمِيرٌ bir zamir. وَ هُوَ حَرْفٌ صَحِيحٌ ve o muzari fiilin son harfi de sahih bir harftir. نَحْوُ sonu sahih olan muzari fiilin ref, nasb ve cezm haline misal; نُحِبُّ أَنْ تُشْفَعَ وَ لَمْ نُحْرَمْ “Biz, şefaat olunmasını ve mahrum olmamamızı severiz” gibidir. وَ قِسْمٌ {اَلثَّانِى} kısımlardan ikincisinin; رَفْعُهُ بِالضَّمَّةِ ref hali damme ile, وَ نَصْبُهُ بِالْفَتْحَةِ nasb hali fetha ile, جَزْمُهُ cezm hali ise; بِحَذْفِ الْآخِرِ sonundaki harfin silinmesiyle iledir. وَ ذَلِكَ الْفِعْلُ الْمُضَارِعُ ve bu irablar yine muzari fiil için geçerlidir. ألَّذِى öyle muzari fiildir ki bu; لَمْ يَتَّصِلْ بِآخِرِهِ ضَمِيرٌ sonuna bir zamir bitişmeyen muzaridir. وَ هُوَ حَرْفٌ عِلَّةٍ bilakis sonuna illet harfi (elif,vav,ya) bitişen muzari fiildir. نَحْوُ sonu illetli olan muzari fiilin ref, nasb ve cezm hallerine misal; نَدْعُو اللهَ أَنْ يَعْفُوَنَا وَ لَمْ يَرْمِنَا فِي النَّارِ “Bizi bağışlaması ve ateşe atmaması için Allaha dua ederiz” terkibinde olduğu gibidir.

Metnin Toplu Manası; Üçüncü kısım Hareke-i Meâl Haziftir. Bu hareke-i meâl hazif tam irab olur. İki kısıma ayrılır. Kısımlardan ilkinin ref hali damme ile, nasb hali fetha ile ve cezm hali ise harekenin hazfi iledir. Bu durum, sonuna zamir bitişmeyen ve sonu sahih olan fiili muzari içindir. Sonu sahih olan muzari fiilin ref, nasb ve cezm haline misal; نُحِبُّ أَنْ تُشْفَعَ وَ لَمْ نُحْرَمْ terkibindeki نُحِبُّ muzari fiili amil-i maneviden ötürü ref halindedir ve damme ile irablanır. تُشْفَعَ muzari fiili başına nasb edici أَنْ edatını almıştır ve mensub olarak nasb halindedir ve fetha ile irablanır. نُحْرَمْ muzari fiili de başına cezm edici لَمْ edatını aldığından cezm halindedir ve sonundaki hareke hazf olmuştur. Kısımlardan ikincisinin ref hali damme ile, nasb hali fetha ile ve cezm hali ise harfin hazfi iledir. Bu durum, sonuna zamir bitişmeyen ve sonu illetli olan fiili muzari içindir. Sonu illetli olan muzari fiilin ref, nasb ve cezm hallerine misal; نَدْعُو اللهَ أَنْ يَعْفُوَنَا وَ لَمْ يَرْمِنَا فِي النَّارِ terkibindeki نَدْعُو muzari fiili nakıs fiillerdendir ve amil-i maneviden ötürü ref halindedir ve damme ile irablanır. يَعْفُوَنَا muzari fiili başına nasb edici edat almıştır ve nasb hali fetha ile iralanmıştır. لَمْ يَرْمِنَا terkibindeki muzari fiilin aslı يَرْمِى şeklinde idi. Başına bir cezm edici edat olan لَمْ gelince illetli muzari fiilin son harfi hazf edilerek يَرْمِ şekline dönüşmüştür. نَا ise muttasıl nefs-i mütekellim meâl gayr zamiridir.